آشنایی با بیش از 22 نوع از بهترین سبک های فرش دستباف ایران (به روز شده)

انواع سبک های فرش دستباف و اصالت آنها

پارس، نام باستانی ایران ، به دلیل داشتن ممتازترین فرهنگ و هنر فرش دنیا به خود افتخار می کند. هنر بافت و رنگ کردن فرش ها در بین ایرانیان یک هنر موروثی است و تمام فرش ها از هر اندازه و سبکی در ایران تولید می شود. بخش ترک زبان جمعیت ایران، از گره سنه (senneh)  استفاده می کنند. فرش دستباف معمولا به نام محلی که در آن بافته می شود و یا به نام قومی که آن را میبافند نامگذاری می شود. اغلب نقوش و رنگ های سنتی با محلی که فرش در آن بافته می شود ارتباط دارند ، بنابراین با دیدن هر فرش دستباف به طور دقیق می توان گفت که این فرش در کجا بافته شده است. برای مثال این روزها در هند کپی کردن سبک های پرطرفدار فرش دستباف ایرانی رایج است. به عنوان یک نمونه خوب می توان از هندو گبه ( Indo Gbbeh) نام برد.

رایج ترین و زبانزد ترین سبک ها، سبک های ایرانی (فارسی)، افغانی، پاکستانی، بلوچی، ترکمن، قفقازی، هندو، تبتی، ترکی، چینی، آذر بایجانی (آذربایجان شرقی)، اروپایی و آمریکای جنوبی هستند.

اهمیت تولید و بافت فرش در طول سالیان متمادی، بدون شک برگرفته از فرش های ایرانی است. تعداد بسیار زیادی از سبک های مختلف ایرانی وجود دارد، که ما در این بخش به معرفی مهمترین سبک های آن می پردازیم.

فرش هایی که در ایران تولید می شوند اغلب براساس محلی که در آن تولید می شوند، نامگذاری می شوند، برای مثال، فرش همدان، فرش مشهد، بیجار و یا شیراز، و همچنین می توانند به نام قوم های مختلفی که آن را تولید کرده اند نامگذاری شوند، به طور مثال فرش قشقایی.

یک بازدید کننده خیلی زود متوجه این امر می شود که فرش نقش مهمی در این جامعه بازی می کند. در شهر های بزرگ، فروشگاه های اختصاصی فرش، مثلا در یک محدوده یا خیابان شهر به صورت چسبیده به هم و بدون فاصله در کنار هم قرار دارند. در خیابان، کامیون های کوچک و یا وانت های حامل فرش را می بینید که به سمت بازار می روند. دستگاه بافندگی و سایر ابزار و وسایل مانند نخ همه جا برای فروش یافت می شود. در بعضی جاها ممکن است ببینید که شخصی فرشی پهن کرده است و آن را با آب و فرچه می شوید.

بسیاری از غربی ها، فرش های شرقی را همان فرش ایرانی می پندارند که البته این تفکر درست نیست اما این اشتباه با توجه به تاثیراتی که تولید فرش ایرانی در سراسر دنیا داشته است قابل درک است. نات لارسون، نویسنده سوئدی، در کتاب خود در رابطه با فرش های شرقی می گوید : “ایرانیان به دقت، هنر و فرهنگ فرش خود را حفظ می کنند ، هنر بافندگی آنها بسیار برجسته و ممتاز است و برترین نمونه در جهان محسوب می شود.”

فرش دستباف کاشان

شهر کاشان با جمعیتی حدود 120هزار نفر ، درست در میان تهران و اصفهان و در حاشیه دشت کویر قرارگرفته است. این شهر از مدت ها قبل به خاطر پارچه ها و سفال هایش معروف بوده است. این شهر به عنوان یک مکان تجاری و همچنین استراحتگاه در امتداد جاده ابریشم همواره مورد اهمیت بوده است. فرش معروف اردبیل که هم اکنون قابل بازدید در Victoria and Albert Museum لندن است، گفته می شود که در قرن شانزدهم در شهر کاشان بافته شده است. به علاوه فرش های امروزی که به نام فرش دستباف کاشان به فروش می رسند دارای سابقه بسیار خوبی هستند.

این فرش ها به صورت دستی در خود شهر کاشان و روستاهای اطراف آن بافته می شوند. برجسته ترین فرش ها در دوره صفویه در بین سال های (1502-1736) میلادی تولید شده اند. بعد از یک دوره رکود، فرش هایی با کیفیت بالا دوباره در اواخر قرن نوزدهم تولید شدند. این فرش ها از گره های ایرانی با تراکم گره بسیار بالا ، تار و پودی از پنبه و از موادی با کیفیت بسیار مرغوب تولید می شوند. الگوهای آنها شامل قاب بندی آذینی، طرح هایی از طاقچه ها و در ختان و نقش های برجسته و تمام گلدار است که به زیبایی طراحی شده اند. رنگ زمینه و غالب آنها  آبی، قرمز و بژ است.

کیفیت این فرش ها،  بسیار متفاوت است. برخی از آنها با آنکه در کاشان تولید نشده اند، اما تحت نام فرش کاشان به فروش می رسند.

فرش افشار

حوال شهر کرمان، واقع در جنوب شرقی ایران سکونتگاه نیمی از عشایر قبیله افشار واقع شده است. این عشایر، صدها سال در شمال غربی ایران زندگی می کردند اما نیمی از قبیله به اجبار به منطقه امروزی آنها، جایی که در آن صنعت فرش به یک شاخه مهم تجارت تبدیل شده، منتقل شدند.

فرش دست بافت کاشان به رنگ قرمز و آبی و عمدتاً دارای الگوهای هندسی هستند. رایج ترین الگوی آنها شامل یک قسمت مرکزی با یک یا چند مدال مربعی شکل است. بعضی می گویند که این یک نماد مخفی است که برای آماده سازی فرش کشیده شده است.

امروزه نیز این مدال ها وجود دارند و در واقع به عنوان نماد فرش های افشار محسوب می شوند و همچنین اندازه پهنای آنها بسته  طول فرش متفاوت است، که هرچه طول فرش بیشتر باشد عرض این مدال ها افزایش می یابد.

در شهر بابک که در همسایگی شهر افشار وجود دارد فرش های مشابهی تولید می شوند، فرش هایی با تراکم بیشتر ، الگوهایی دقیقتر و با جزئیات بیشتر. فرش های افشار در بازار به نام فرش های سیرجان معروف هستند.

فرش اردبیل

شهر اردبیل، مرکز استان اردبیل است و در شمال ایران در حاشیه دریای خزر واقع شده است. شنیدن نام فرش دستباف اردبیل ممکن است ذهن یک فرش شناس را به فرش اردبیل معروف که هم اکنون در Victoria and Albert Museum در لندن موجود است معطوف کند. این فرش در واقع در کاشان بافته شده، اما در مسجدی در اردبیل قرار داشته و در نهایت برای تامین هزینه های تعمیر مسجد فروخته شده است.

فرش هایی که در اردبیل تولید می شوند از الگوهای قفقازی مانند شیروان، قراباغ و گنجه الهام گرفته اند. بعدها این فرش ها به کالای محبوب و خوشایند  کلکسیونر ها تبدیل شدند. فرش های اردبیل نازک با الگوهای هندسی بسیار زیبا و خوش بافت هستند. امروزه بخش اعظم این محصولات از تولید کننده های فرش با کیفیت بسیار بالا تشکیل شده است و به نام فرش اردبیل به فروش می رسند.

فرش بختیاری

در دامنه رشته کوه های زاگرس، غرب شهر اصفهان و حوالی شهرکرد، عشایر بختیاری سکونت دارند. اغلب آنها به زبان فارسی و یا به گویش لری صحبت می کنند در حالی که زبان آن دسته از بختیاری ها  که در استان خوزستان ساکن هستند عربی است. مردان بختیاری شلوارهای گشاد، کلاهای گرد و پیراهن های کوتاه می پوشند، لباس هایی که قدمت آن  به سلسه اشکانیان بر می گردد. در آن زمان روسای عشایر بختیاری (خان ها) دارای جایگاه قدرتمندی در جامعه فارسی بودند. چهار محال و بختیاری یکی از پهناور ترین مناطق تولید فرش دستباف است که عشایر و روستاییان از هر نژادی را به خود جذب می کند.

همه این فرش ها با نام مشترک بختیار (و همچنین بختیاری ) فروخته می شوند. گاهی به نام محلی که در آن بافته شده اند مانند بلداجی، فریدان و یا سامان شهرت دارند. این فرش ها از پشم بسیار بادوام بافته شده اند و به خوبی زده شده اند که باعث شده است بسیار محکم و ضخیم باشند و از بادوام ترین فرش های ایرانی محسوب شوند. یکی از الگوهای شناخته شده این فرش ها، الگوی خشتی (نقش باغ) است که در آن فرش به مربع هایی با گیاهان و حیوانات تقسیم می شود که نماد باغ های ایرانی است. و همچنین نقوش مدالی و نقش هایی از درختان الگوهای دیگری هستند که برگرفته از فرش های اصفهان می باشند.

فرش بلوچ

بلوچ ها در منطقه مرزی بین ایران و افغانستان زندگی می کنند. بلوچ یک اصطلاح عمومی است که به عشایری اطلاق می شود که از قبایل کوچکتر با اصل و نصب و نژادهای مختلف تشکیل شده اند. معاش آنها از طریق کشاورزی ، پرورش گوسفند، بز و شتر و همچنین تولید فرش تامین می شود.

فرش دستباف بلوچ رابطه تنگاتنگی با فرش های افغانستان و ترکمنستان دارند. رنگ آنها اغلب، قرمز و آبی تیره و مات و قهوه ای و سیاه است.  الگوهای آنها هندسی شکل با نقوشی از درخت زندگی به صورت منحنی شکل است. آنها اغلب به عنوان فرش های نماز با نقش محراب طراحی می شوند.

گاهی اوقات این فرش ها در عرض خود دارای کلیم های تزئینی هستند تا از آنها در برابر سایش محافظت کنند. طول این فرش ها اغلب از ریسمان های زیادی تشکلیل شده است که از موی بز و اسب ساخته شده اند. تار آنها از پشم و یا ترکیبی از پشم و موی بز تولید شده است و فرش های جدید دارای تارهایی از جنس پنبه هستند.

ساخت آن از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. این فرش ها محکم و در عین حال نازک هستند و حس اصل و واقعی بودن صنایع دستی عشایر را در مخاطب به وجود می آورند. این فرش ها غالبا در ابعاد کوچک و دارای نقش های سرزنده و با روح هستند و هچنین فرش های نماز بسیار متداول هستند.

این فرش ها در شهر مشهد به فروش می رسند و به نام فرش بلوچ-مشهد شناخته شده اند. در حالی که آن دسته از فرش ها که در شهر هرات در افغانستان فروخته می شوند به نام فرش بلوچ-هرات شناخته می شوند.

فرش بیجار

بیجار یک شهر کوچک کردنشین در غرب ایران است. فرش های کردی اغلب بسیار مستحکم و جمع و جور هستند که همین امر باعث دوام و ماندگاری بسیار زیاد آنها می شود. برای بسیاری از متخصصان نام فرش بیجار نماد دوام و استحکام است. بافندگان از شانه های سنگین خود که از چوب وفلز ساخته شده اند برای زدن پودها و گره ها استفاده می کنند بطوریکه تار و پود ها به شدت در هم تنیده می شوند و بنابراین سطح فرش بسیار فشرده است و هیچگونه سنگریزه و شن و یا هر چیز ریز دیگری نمی تواند در آن نفوذ کند. فرش دستباف بیجار اغلب دارای گره های ترکی هستند و معمولا به رنگ قرمز و آبی با عناصر بژ می باشند.

متداول ترین الگوی این فرش الگوی هراتی است (همچنین به آن الگوی ریز ماهی نیز گفته می شود)، البته نقوش مدالی و گلدار نیز  وجود دارند. فرش های بیجار در اکثر اندازه ها تولید می شوند از 150*100 سانتیمتر گرفته تا اندازه های بزرگتر. این فرش ها از اعتدال رنگ، ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار هستند که باعث می شود برای استفاده در اکثر محیط ها مناسب باشند. به دلیل دوام و استحکام بالا این فرش ها، برای استفاده در مکان های عمومی بسیار مناسب هستند.

فرش مشهد

شهر مقدس مشهد در شرق ایران در استان خراسان بزرگ واقع شده است. مشهد یکی از مقدس ترین شهر های ایران است. امام هشتم شیعیان در این شهر وفات یافته و به خاک سپرده شده است. این مکان از یک روستای کوچک و ناشناخته در طی زمان به یکی از بزرگترین شهرهای ایران با جمعیتی حدود 2 میلیون نفر گسترش یافته است. و سالانه بیش از 12 میلیون مسلمان شیعه از این شهر بازدید می کنند.

تولید فرش دستباف ، به ویژه سایز های بزرگ با قاب بندی آذینی (نقش مدالی) که تحت عنوان فرش مشهد به فروش می رسند بسیار گران هستند. کیفیت آنها متفاوت است و الیاف فرش خراسان به واسطه نرمی آن به راحتی از دیگر فرش ها قابل شناسایی است.

فرش آباده

شهر آباده درست در میان شیراز و اصفهان واقع شده است. تنها چیزی که نظر توریست ها را به این شهر جذب می کند فرش های بسیار با کیفیت و مرغوبی است که در این شهر تولید می شوند.

در ابتدا، فرش های دستباف آباده دارای طرح های گلدان و رنگ های بی کیفیت بودند. این فرش برای ورود به بازار کار با مشکلات خاصی روبه رو بود و بافندگان به دنبال یافتن الگوهای جدید بودند. آنها از عشایر قشقایی که ارودگاه تابستانی خود را در مراتع آن منطقه برپا می کردند الهام گرفتند. این فرش ها دارای ترکیبی از رنگ های قرمز_قهوه ای با آبی است و همچنین دارای نقش های مدالی در وسط و گوشه های آن است.

این فرش ها معمولا دارای یک شش ضلعی بزرگ در وسط آن با یک کمان و یا یک نقش مدالی در گوشه ها و نوعی طرح که به هبات لو مشهور است، موجودند. زمینه آن از تصاویر کوچکی از پرندگان، حیوانات چهارپا به همراه گلها و درختان پوشیده شده است. آنها به دلیل سفت و سختی، دوام و استحکامی که دارند، بسیار خوب و کاربردی هستند.

فرش گبه

گبه (در ترجمه فارسی به فارسی آن را خام، طبیعی و بریده نشده گویند.) نمایانگر یک فرش خشن و بدوی است با الگوهایی که غالبا توسط عشایر قشقایی استان فارس در جنوب غربی ایران طراحی شده است. این فرش ها احتمالا شناخته شده ترین فرش دستباف ایران هستند. تار و پود این فرش ها از پشم تهیه می شود  و برای رنگ کردن الیاف آنها از رنگهای گیاهی استفاده می شود. این فرش ها دارای ضخامت بیشتری نسبت به سایر فرش های ایرانی می باشند. به طوریکه گاهی ضخامت آنها به 2.5 سانتیمتر می رسد.

الگو های این فرش از یک نوع ساده  است که تنها دارای تعداد کمی عناصر تزئینی می باشند و غالبا از مستطیل هایی که درون آن حیواناتی قرار دارند، تشکیل شده است. در طول دهه های اخیر، بافندگان مجبور شده اند که خواسته های غرب را برآورده کنند و بنابراین در طرح این فرش های گبه، از زمین های روشن بزرگ، با اشکالی دقیقتر استفاده کرده اند.

بافندگان هندی به سرعت این طرح ها را کپی کردند، اما باید به فرق عمده ای که بین گبه ایرانی و گبه هندو وجود دارد توجه شود. که اغلب این تفاوت از کیفیت پشمی که در آن به کار برده می شود قابل تشخیص است، گبه ایرانی نرمتر است و همچنین با دوامتر، و کیفیت آن نسبت به نوع دیگر، قطعا بهتر است.

در حال حاضر نام های مختلفی برای فرش های گبه وجود دارد که از جمله آن می توان به نوع اصلی ، کشکولی، لری بافت و سوماک و گبه بلوچ اشاره کرد. گبه کشکولی یه گبه با تراکم گره ی بالا می باشد و دارای ضخامت کمتری نسبت به دیگر انواع معمول گبه می باشد.

فرش قشقایی

عشایر قشقایی در استان فارس در جنوب غربی ایران یافت می شوند و در استان های فارس، خوزستان، جنوب اصفهان و اما بیشتر در حومه شیراز سکونت دارند. آنها دوبار در سال، از مراتع زمستانی خود در نزدیکی خلیج فارس به  مراتع تابستانی خود در دامنه ی کوه های زاگرس که بسیار سردتر است و بر عکس، کوچ می کنند.

در هنگام کوچ آنها، می توان مردانی را مشاهده کرد که با کلاه های سنتی گرد خود به همراه سگ هایشان به دنبال گله های بز و گوسفند خود در حال دویدن هستند در امتداد جاده هایی پر از گرد و غبار. زنان در جامه های رنگی خود به کمک اسبان و الاغ ها به سمت اراضی اردوگاه جدید در حرکت هستند. چادر هایی که آنها در آن زندگی می کنند اغلب از موی بز ساخته می شود.

تولید فرش، گلیم، کیف، پارچه های ربانی و سایر صنایع تزئینی دستباف نقش مهمی در زندگی عشایر دارد.

این فرش ها، غالبا دارای رنگ زمینه قرمز- قهو ه ای معمولی است. الگوی این فرش ها به تاریخ و یادبود های این قوم گره خورده است و شامل طرح های مدالی است که در مرکز فرش قرار گرفته است و در چهار گوشه فرش نیز این طرح ها تکرار می شوند. نقش هایی از انسان، حیوانات چهار پا، پرندگان، درختان و گل ها از محبوب ترین عناصر این طرح ها هستند.

بقیه طرح ها از نقاشی های دیواری و ستون های موجود در پرسپولیس (تخت جمشید) پایتخت رسمی ایران در دوره حکومت هخامنشیان (سال هال 330-550 قبل از میلاد مسیح)، بر گرفته شده است. عشایر همچنین به بافت کیف  و سبد های زیبا که به دلایل کاربردی تری تولید می شوند، شهرت دارند.

این فرش ها بر روی دستگاه های افقی بافته می شوند و بافندگان در طی فرآیند بافتن روی نیمه بافته شده فرش می نشینند. نیمه عشایر که در این موقع سال، آنجا ساکن هستند نیز به همین روش فرش می بافند. یکی از خوش بافت ترین و خاص ترین این فرش ها به فرش کشکلولی معروف است. گبه به عنوان یک فرش خشن و بدوی عشایری حاکی از این منطقه است.

در طی دهه های اخیر، بافندگان فرش دستباف مجبور به برآوردن خواسته غربی ها شدند و شروع به استفاده از زمینه های روشن تر و بزرگ تر با طرح های کمتر بر آن، در بافت گبه کردند. فرش های قشقایی خوش بافت، محصولاتی بسیار زیبا و بادوام هستند که گویای  چیزهای زیادی درباره  شرایط زندگی عشایری است. این فرش کاملا از پشم گوسفند و بز و مقداری موی اسب بافته شده است و با نام فرش قشقایی معروف است.

اکثر عشایر قشقایی امروزه در شهر ها و روستاها ساکن هستند. بنابراین فرش های آنها بیشتر و به طور مستقیم تری از نیاز بازار تاثیر گرفته است. این فرش ها در مقایسه با فرش های سایر قبایل عشایری، دارای بافت درشت تر و خشن تری هستند و جنس آنها از کتان است. فرش های ساده تر این منطقه با نام فرش شیراز به فروش می رسد. شیراز در واقع پایتخت استان فارس است و در بازارهای آن، فرش های قشقایی به فروش می رسند. بازارها هچنین محلی هایی هستند که عشایر محصولات دیگری را که برای زندگی روزمره خود ممکن است استفاده کنند را از آنجا تهیه می کنند.

فرش های قشقایی شامل یک شش ضلعی و یا طرح الماسی شکل با چهار تصویر قلاب داخل یک الماس مورب است. بعضی فرش های قشقایی دارای طرح هباتلو (هباتلو نام یکی از طوایف کوچکتر ایل قشقایی  است) هستند. و آن شامل  مدال های دایره ای شکل در مرکز فرش است  و همان طرح به صورت کوچک تر در چهار گوشه فرش تکرار می شود. در بافت گلیم های قشقایی گاهی برای ایجاد سایه روشن از کتان استفاده می شود. آنها اغلب طرح های ساده ای دارند و و تارهای آنها در حاشیه طولی فرش تمام می شود.

دو طایفه ای که به واسطه بافت گلیمشان معروف هستند طایفه عمله و طایفه دره شوری می باشند.

فرش قم

شهر قم در نزدیکی یک رودخانه خشک شده، در 150 کیلومتری جنوب تهران واقع شده است. قم دومین شهر مقدس مهم در ایران است و یک حوزه علمیه مهم برای آموزش طلاب به طور گسترده است. خواهر امام هشتم شیعیان در یک آرامگاه با شکوه، در این شهر به خاک سپرده شده است.

تولید فرش در این مکان از اوایل قرن بیستم آغاز شده است. فرش های قمی به کیفیت بالای کار بافندگان آن و  جنس الیاف آن که از ابریشم و یا پشم است، شناخته می شوند. آنها اغلب با تراکم گره بالا تولید می شوند و دارای طرح های متنوعی هستند که آن را از مناطق مختلف ایران وام گرفته اند. گاهی اوقات بخشی از جزئیات فرش از ابریشم بافته می شود. همچنین بافت فرش هایی تماما از ابریشم در این شهر متداوال است که به ابریشم قم معروف است.

طرح هایی از باغچه، طرح های مدالی و همچنین اشکال و نقوشی از حیوانات و گیاهان غالبا در فرش های قم دیده می شود. امروزه فرش هایی در نواحی دیگر بافته می شوند که این فرش ها نیز به نام فرش قم شناخته می شوند.

فرش همدان

شهر همدان در در 300 کیلومتری غرب تهران، در نواحی غربی ایران واقع شده است. این شهر یکی از قدیمی ترین شهر های جهان است در کتاب مقدس مسیحیان از آن با نام اکباتانا یاد شده است. این شهر مرکز تجاری فرش هایی است که توسط صدها نفر از شهرها و روستاهای اطراف بافته می شوند. بهترین نمونه این فرش ها با نام خود (مناطقی که در آن بافته می شوند) مانند نهاوند، تویسرکان، ملایر و حسین آباد به فروش می رسند. فرش های ساده تر تحت نام کلی همدان فروخته می شوند.

لازم به ذکر است که آنها به واسطه الگوهای سنتی و اندازه هایشان قابل شناسایی هستند. الگو های این فرش ها بسیار متنوع است و فرش ها با الگوهای مدالی و همچنین الگوهای مشابه و تکراری موجود هستند. در میان الگو های فردی، متداول ترین طرح، طرح هراتی است.

طیف رنگی آبی نیلی و قرمز روناسی با تفاوت های ظریف رنگ غالب این فرش هاست. فرش های قدیمی تر همدان می توانند محصولات بسیار جذابی باشند. در خود شهر همدان، فرش هایی با کیفیت بسیار بالاتری تولید می شدند. این فرش ها، فرش باف (شهر بافت) نامیده می شدند و از نظر ساختار به فرش های بیجار شبیه هستند. اما امروزه به ندرت در بازار پیدا می شوند.

این فرش ها از نخ های براق که اغلب با رنگهای طبیعی، رنگ شده اند بافته می شوند که باعث می شود این سطح این فرش ها بسیار بادوام و دارای رنگ های بسیار زیبا باشند. امروزه متداول است که این فرش ها از یک تار و یک پود پنبه ای  بافته می شوند. طرح های این فرش ها عمدتا اشکال هندسی هستند اما گاهی طرح های گلدار نیز بافته می شوند. طرح و مواد این فرش ها می توانند از نظر کیفیت بسیار متفاوت باشند.

فرش های قدیمی تر (قبل از 1920)  از تارهای پشمی بافته می شدند و با محصولات امروزی که از پنبه بافته می شوند متفاوت بودند. فرش های جدیدتر (بعد از 1960) اغلب دارای رنگ های مصنوعی هستند و از پشم هایی با کیفیت پایین تر نسبت به فرش های قدیمی تر بافته می شوند. متداول ترین اندازه این فرش ها دو تایی و زرع و نیم هستند ( تقریبا 200*120 cm  و 150*100 ).

به طور کلی می توان گفت که فرش های همدان فرش های خوب و پر کاربردی هستند. از نمونه های فرش همدان می توان به بورچالی ، انجلاس، حسین آباد، لیلیان، خمسه، زنجان و ملایر نام برد. این فرش با نام همدان در بازار به فروش می رسند.

فرش هریس

شهر هریس در شمال غربی ایران و  در نزدیکی شهر بزرگ تبریز واقع شده است. در این شهر و حومه آن فرش هایی که بافته می شوند دارای الگوهای هستند که به سادگی قابل شناسایی است. در مرکز این فرش یک طرح مدالی راست گوشه با حاشیه های پهن قرار دارد. فرش های بزرگ عمدتا از الیاف نسبتا زبر بر روی تارهای پنبه ای بافته می شوند  و دارای الگو های روستائی می باشند.

فرش های هریز به دلیل کیفیت بالای پشمی که در آن به کار رفته است، به دوام و استحکام بالا شهرت دارند و برای راهرو ها و اتاق های غذاخوری مناسب هستند. اندازه های بزرگ آن مثلا 300*200 cm و بزرگتر بیشتر متداوال هستند. فرش های مشابهی در گراوان و مهراوان بافته می شوند. فرش های هریس برای استفاده در منازل و همچنین مکان های عمومی مناسب هستند.

فرش اصفهان

شهر اصفهان در مرکز ایران، شرق کوه های زاگرس و غرب کویر واقع شده است. امروزه این شهر یکی از مهمترین شهر های صنعتی با جمعیتی در حدود 1.2 میلیون محسوب می شود. برای بسیاری از مردم، اصفهان احتمالا مهمترین جاذبه توریستی در ایران به شمار می آید. از نظر معماری این شهر یک شاهکار است و  یکی از بهترین ها در جهان اسلام است. میدان بزرگ امام با داشتن دو مسجد و مکان های دیگر ، پارک ها و پل های قدیمی در بازدیدکننده های این شهر ، حس شرق را به معنای واقعی متجلی می سازد.

اصفهان در دوران سلطنت صفویان، پایتخت ایران بود (1502-1736). شاه عباس قدرتمند به شدت به معماری، هنر و صنایع دستی گرایش داشت. مسجد امام که شبیه یک کاروان بزرگ است در دوره حکومت او ساخته شد. در انتهای جنوبی میدان امام مسجد امام قرار دارد. بسیاری از مردم براین باورند که مسجد امام بهترین مسجد در کل ایران است. در یک طرف آن مسجد شیخ لطف الله و رو به روی آن کاخ عالی قاپو واقع شده است. دور تا دور میدان را فروشگاه های مینیاتور فروشی ، طلا فروشی ها، شیرینی فروش ها، پارچه فروشی ها و تعداد زیادی چایخانه احاطه کرده است. بازار بزرگ از قسمت شمالی میدان جمعا حدود 5 کیلومتر، به سمت بخش های قدیمی تر شهر و مسجد جامع که در قرن یازدهم ساخته شده است امتداد دارد. برای یک بازدیدکننده به سادگی قابل فهم است که چرا شهر اصفهان از قرن شانزدهم به نصف جهان معروف شده است.

در شهر اصفهان و اطراف آن کارگاه های بافندگی زیادی یافت می شوند. برخی از آنها مانند سیرافیان، داوری، انتشار و حقیقی دارای شهرت جهانی هستند. طرح این فرش ها اغلب از کاشی کاری های مساجد و باغ های شهر و کاخ ها الهام می گیرند. فرش های اصفهان از نقطه نظر الگو ، طرح و جنس و الیافی که در آن ها به کار برده می شود  بسیار مرغوب و درجه یک هستند. مشخصه آنها ضخامت کم و تراکم گره بسیار بالای آنهاست (الگوی شاه عباس صفوی). اما طرح های دیگر مانند اشکال حیوان وانسان نیز وجود دارند.

در امتداد خیابان های بزرگ برای خرید، فروشگاه های فرش به صورت بهم چسبیده در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و در هتل ها نمایشگاه هایی از فرش برای جذب خریداران وجود دارد. در حومه شهر نیز بازار بزرگتری وجود دارد که فرش های یلمه و بختیار در آن به فروش می رسد. این فرش ها نیز با نام فرش اصفهان به فروش می رسند.

فرش کرمان

شهر کرمان، با جمعیتی حدود 350 هزار نفر در جنوب شرقی ایران و در نزدیکی دشت لوت واقع شده است. فاصله این شهر از تهران بیشتر از 1000 کیلومتر است و این شهر در قرن چهارم بنا شده است و برای مردمی که در مسیر های تجاری بین ایران و هند سفر می کردند از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در طول قرن ها حکام مختلفی بر این شهر فرمان روایی کردند برای مثال، اعراب، سلجوقیان و مغول ها.

تا چند سال پیش کرمان یک نقطه شروع خوب برای کسانی بود که مایل به بازدید از قلعه قدیمی بم در حدود 200 کیلومتری جنوب آن بودند. بم یکی از بزرگترین جاذبه های گردشگری ایران به شمار می آمد اما در کریسمس 2003 بر اثر زلزله خراب شد و در این حادثه حدود ده هزار نفر جان خود را از دست دادند.

امروزه شهر کرمان با داشتن مساجد، ساختمان ها ، بازارها و چایخانه ها دارای فضای مطبوع و خوشایندی است. بافت فرش یک صنعت مهم در این شهر به حساب می آید و فرش های کرمانی از سایر فر ش ها به سادگی قابل شناسایی هستتند. رنگ زمینه اغلب این فرش ها قرمز است و الگوی آن از یک طرح مدالی مرکزی همراه با یک حاشیه پهن گلدار تشکیل شده است. فرش هایی که قبل از جنگ جهانی اول بافته شدند دارای نقوش متفاوتی هستند مانند نقوش درختان و حیوانات و اشکال انسان. طرح و موادی که در بافت این فرش ها به کار می رود اغلب از کیفیت بالایی برخوردارند.

فرش های کرمانی قبلا به عنوان بهترین فرش های ایرانی شناخته می شدند اما متاسفانه محصولات جدید گاهی از کیفیت پایینی برخوردار هستند. فرش های مدرن کرمانی با نام کرمان-لوار دارای طرح های تماما گلدار و رنگ های شفاف و براق هستند. این فرش ها نیز تحت نام فرش کرمان به فروش می رسند.

فرش کلاردشت

این فرش ها بسیار غیر معمول هستند و به واسطه چند نقاشی عتیقه، بسیار معروف هستند. روستای کلاردشت در شمال ایران، جنوب دریای خزر و در نزدیکی کوه های البرز واقع شده است.

نقوشی که بر روی این فرش ها وجود دارد معمولا متشکل است از یک شش ضلعی که با خط های سفید اصلی احاطه شده است و گاهی نقش یک سنگ عقیق در وسط آن. در قسمت مرکزی و در نواحی حاشیه ای فرش، نقوش تزئینی ساده  به همراه گل وجود دارد. رنگ زمینه این ها اغلب آجری است و رنگ های غالب  در این فرش ها آبی سیر و قهوه ای هستند. الیاف این فرش از پشم نرم و در عین حال ضخیم است و تارهایی از پنبه دارد و دارای گره های ترکی می باشد. این فرش ها بسیار بادوام و دارای ماندگاری بالا هستند.

کیفیت این فرش ها بسیار متفاوت است. قبل از سال 1960 آنها بسیار مرغوب بودند. در سالهای 1965 تا 1980 زمانی که کلکسیونر های غربی بافندگان را مجبور به ایجاد تغییر در  الگوها و رنگ فرش های خود کردند کیفیت این فرش ها تنزل پیدا کرد. بعد از انقلاب در سال 1979 کیفیت این فرش ها رو به بهبودی گذاشت و امروزه کیفیت این فرش ها از نظر رنگ و طرح به خوبی گذشته است. شما میتوانید در قسمت فروشگاه سایت دنیای فرش از دیگر طرح های فرش دیدن فرمایید

فرش کلیایی

بخش عمده جعیت ایران را فارس ها تشکیل می دهند، اما اقلیت هایی هم وجود دارند. یکی از این اقلیت ها کردها هستند که عمدتا در در بخشهای غربی ایران به ویژه در استان های کردستان، زنجان و کرمانشاه ساکن هستند.آنها قبلا مانند عشایر زندگی می کردند، اما امروزه در این مناطق اقامت دارند و به کشاورزی و دامپروری می پردازند. مردان کرد به واسطه لباسهای خود و شلوارهای گشاد و کمربند پهن خود به آسانی از دیگر اقوام قابل تشخیص هستند. در حدود 5 میلیون کرد در ایران زندگی می کنند و مناطق بزرگ کرد نشین همچنین در ترکیه و غرب عراق وجود دارند.

کردها به عنوان بافندگان فرش خوب و درجه یک شناخته می شوند. این فرش ها از الیاف مرغوب بافته می شوند و برای رنگ کردن آنها از رنگهای ناب استفاده می شود. فرش های کلیایی قدیمی تر از الیاف پشمی بافته می شوند در حالیکه جنس الیاف فرش های جدیدتر از پنبه است و در هر دوی این فرش ها ، در میان هر ردیف گره دو پود وجود دارد. طرح های آنها اغلب دارای نقوش هندسی بزرگ با رنگهای مات است. طرح مربع های اریب نیز از طرح های متداول است. محصول نهایی بسیار مستحکمه، این فرشها بسیار سنگین و متراکم با دوام بسیار بالا هستند. اندازه کلاسیک این فرش ها 150-160*300-330 cm، که نسبتا از ضخامت کمی نسبت به طولشان برخوردار هستند.

فرش های روستای کردی معمولا با نام کلیایی یا سنقر به فروش می رسند. سایر فرش هایی که توسط کردها بافته می شود سنه نام دارند که مفصلا به شرح آن خواهیم پرداخت.

فرش مود

شهر مود در جنوب شهر مشهد و شهر بیرجند واقع شده است. فرش های مود اغلب دارای الگوی هراتی هستند که بعضی از آنها دارای طرح مدالی در وسط و بعضی از آنها فاقد این طرح است. این فرش ها به دو دسته مود ماهی و فرش مود باغی تقسیم می شوند. دسته اول طرح ماهی، اغلب دارای رنگ بژ به همراه قرمز روشن و آبی و طرح مدالی ستاره ای شکل است. اما طرح دوم، طرح باغ، یادآور فرش های بختیاری است که دارای نقوش منحنی شکل که تداعی کننده گل و گیاه و شاخ و برگ است، می باشند.

بافندگان این فرش ها معمولا از دو پود در هر ردیف استفاده می کنند و فرآورده نهایی از کیفیت خوبی برخوردار است. در هر دو طرح، از الیاف ابریشم برای جلوه دادن و درخشش به فرش استفاده می شود. دیگر فرش های این ناحیه بیرجند و کاشمر هستند.

فرش نهاوند

نهاودند شهری در استان همدان، واقع در غرب ایران است. نواحی اطراف شهر همدان یکی از مهمترین تولید کننده های فرش در ایران هستند. تقریبا در تمام روستاهای آن منطقه فرش های ساده و منحصر به فرد در تمام اندازه ها تولید می شوند.کیفیتشان بسیار بالاست و به لطف الیاف پشمی مرغوب و درخشنده ای که در بافت این فرش ها به کار می رود، از دوام بسیار بالایی برخوردار هستند.

اغلب طرح ها از شهر معروف ملایر که در غرب آن منطقه واقع شده است جمع آوری شده اند. این فرش ها بسیار با دوام هستند  ودارای عناصر عشایری و نقوش هندسی می باشند و به عنوان فرش درجه یک در این منطقه به شمار می آیند.

این فرش ها اغلب دارای یک طرح مدالی برگ مانند در وسط به همراه نقوش شاخ و برگ و گل در زمینه هستند.همچنین حاشیه ای با گل و گلدان های معمولی نیز درآنها دیده می شود. رنگ های غالب در این فرش ها عمدتا قهوه ای مایل به قرمز روشن و بژ، روی زمینه آبی تیره هستند.

فرش نائین

شهر بسیار دیدنی نائین در نزدیکی حاشه غربی دشت کویر و 200 کیلومتری شرق اصفهان واقع شده است. در این شهر می توان خانه های خشتی خاص این منطقه و همچنین یکی از قدیمی ترین مساجد ایران را به همراه بقایای به جا مانده از آن در قرن دهم را مشاهده کرد.

فرش های نائین از شهرت و محبوبیت بالایی برخوردار هستند. مواد و جنس الیاف به کار رفته در این فرش ها  و همچنین طرز بافت انها بسیار مرغوب و درجه یک هستند و تراکم گره آنها بسیار بالاست. (غالبا بیش از یک میلیون گره در هر متر مربع آن). در فرش های قیمتی تر از الیاف پشمی به همراه تارهای ابریشمی استفاده می شود و در برخی دیگر از الیاف ابریشمی هم در تار و هم در پود آنها استفاده می شود.

طرح هایی با الگوی مدالی در وسط به همراه نقوش اسلیمی و نقوش گل از طرح های متداول هستند. شباهت این فرش ها به شهر همسایه، اصفهان، بسیار چشمگیر است. یکی از نادرترین نوع فرش های نائینی در بازار فرش “نائین توتشک” است که با ظرافت خاص و استادکاری بافته می شوند و طرفداران زیادی دارد. گاهی اتفاق می افتد که فرش هایی با کیفیت پایینتر اما با طرح هاو رنگ های مشابه با نام فرش نائین به فروش می رسند.

فرش های نائینی به 4 لایه، 6 لایه و 9 لایه درجه بندی می شوند. این در جه بندی رای تعیین کیفیت فرش نائین استفاده می شود و به تعداد لایه های نخ استفاده شده در هر ردیف تار مربوط می شود. هر چه تعداد این لایه ها کمتر باشد نشان دهنده این است که که این فرش ها بهتر و از تراکم گره بالاتری برخوردار هستند. با شمارش تعداد نخهای موجود در حاشیه های فرش می توان فهمید که چند لایه دارد. مثلا اگر سه جغت نخ مانند تصاویر زیر مشاهده می کنید یعنی این یک فرش نائین 6 لایه است.

به عبارتی دیگر هر چه تعداد لایه های فرش کمتر باشد، بهتر و گرانتر هستند.

به عنوان نمونه :

فرش 4 لایه: کیفیت فوق العاده عالی

فرش 6 لایه: کیفیت بسیار خوب

فرش 9 لایه: کیفیت خوب

امروزه یافتن فرش نائین 4 لایه در بازار بسیار دشوار است.

فرش دستباف سنه کردستان

فرش سنه

در غرب ایران استان کردستان واقع شده است. مرکز آن سنندج است، اما در رابطه با فرش هنوز نام قدیمی آن یعنی سنه استفاده می شود. برای بازدید کنندگان، جامعه کردی بسیار متفاوت از سایر بخش های ایران امروز است. طرز پوشش آنها بسیار قابل توجه است، مردان بر حسب سنت شلوارهای گشاد و زنان لباسهای رنگارنگ بر تن می کنند.

در سرتاسر استان، کردها فرش هایی با دوام و مقاوم و با طرح و رنگ های شاداب می بافند. (فرش کلیایی را مشاهده کنید). فرش های سنه بسیار شیک با طراحی عالی و الگوهای زیبا و خوش ذوق هستند. آنها در ایران و خارج از ایران با استقبال زیاد مواجه هستند و دارای محبوبیت بالایی هستند. طرح های آنها شامل لوزی و منشوری شکل، میر بوته و هراتی است. رنگ های غالب به کار رفته در این فرش ها قرمز و آبی تیره است.

بافندگان در بافت این فرش ها از نخ استفاده می کنند که باعث می شود که پشت آنها به به صورت خالدار نشان داده شود. در این منطقه گلیم سنه نیز بافته می شود که به باور مردم بهترین گلیم ایران است.

فرش دستباف شیراز

شهر شیراز با داشتن باغ های بزرگ و زیبا، آرامگاه شعرا و تخت جمشید در استان فارس واقع شده است.

فضای آسودگی و آسانگیری که در این مکان حکم فرماست برای بسیاری از ایرانیان جذاب است. اطراف شهر، عشایر قشقایی سکونت دارند( بخش قشقایی را مشاهده کنید).و فرش های آنان در بازار بزرگ شیراز گاهی با نام خود، یعنی فرش قشقایی و گاهی تحت نام فرش شیراز معامله می شوند.

وقتی صحبت از فرش های شیراز به میان می آید منظورمان فرش هایی ساده با تار و پودی از الیاف پشمی است.

فرش دستباف تبریز

شهر تبریز در 600 کیلومتری غرب تهران واقع شده است و یکی از بزرگترین شهرهای ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است. جمعیت این منطقه متشکل از آذری هاست که بزرگترین اقلیت قومی ایران را تشکیل می دهند و به زبان ترکی صحبت می کنند. این شهر قدیمی برای قرن ها یک مکان تجاری و یک ایستگاه مرزی مهم قلمداد می شده است. از جاذبه های دیدنی این شهر می توان به به مسجد آبی و بازار بزرگ اشاره کرد.

امروزه صنعت فرش بسیار گسترده است و کیفیت ها ی متفاوت از فرش های دست بافت عالی و درجه یک تا نمونه های ارزان و ساده تر بازاری تولید می شوند.  یک فرش تبریز خوب دارای پرزهای کوتاه و زبر است. طرح این فرش ها شامل یکه طرح مدالی در وسط آن است که به وسیله نقوش اسلیمی، بید های مجنون و سرو احاطه شده اند. یکی دیگر از نقوش محبوب چهار فصل است در آن زندگی یک کشاورز ایرانی در فصول بهار، پاییز، تابستان و زمستان به تصویر کشیده می شود.

تصاویر کاخ ها و ویرانه های باستانی نیز در این فرش ها مشاهده می شود. در چهار گوشه این فرش ها گاهی میتوان تصویر چهار شاعر برجسته ایرانی یعنی سعدی، حافظ، فردوسی و خیام را مشاهده کرد.

اصطلاح رج در فرش های تبریز، به تعداد گره های موجود در هر 70 میلی متر، اشاره دارد. 40 رچ به فرش هایی گفته می شود که در هر متر مربع خود شامل 500-400 هزار  گره هستند. و به همین ترتیب 50 رج به فرش هایی با تعداد گره تقریبی 600-500 هزار در هر متر مربع گفته می شود. و همچنین 60 رج به فرش هایی با 800-600 هزار گره در هر متر مربع و 70 رج نیز دارای تعداد تقریبی 800 تا یک میلیون گره در هر متر مربع است. فرش 70 رج در بازار امروز بسیار کمیاب است.

 

در پایان این مقاله امیدواریم با انواع سبک های فرش دستباف آشنا شده باشید، شما همچنین می توانید برای خرید فرش ماشینی به لینک مربوطه مراجعه نمایید.